Skip to main content
Visit Rhondda Cynon Taf, South Wales - Croeso

Hanes Parc Coffa Ynysangharad

 

Yn wreiddiol, cafodd Parc Coffa Ynysangharad ei osod ar dir oedd yn cynnwys rhandiroedd a chaeau. Roedd yr afon Daf ar yr ymylon gorllewinol a deheuol, ac roedd Tŷ Ynysangharad a Safle Gwaith Brown Lenox Chain and Anchor i'r dwyrain.
Ponty-Park-Evan-James
Parc Coffa Ynysangharad

Cafodd cwmni Brown Lenox Chain and Anchor ei sefydlu yn 1818. Dyma'r unig gwmni oedd yn darparu cadwyni ac angorau i'r Llynges Frenhinol, a chafodd eu cynnyrch ei ddefnyddio ar rai o'r llongau mwyaf moethus yn y byd fel y Queen Elizabeth, y Queen Mary a hyd yn oed y Titanic. Roedd Cwmni Brown Lenox yn un o'r cwmnïau hollbwysig oedd yn darparu gwaith i'r gymuned leol. Roedd cloch yn arfer bod yn y parc (1849), ac roedd hi'n cael ei defnyddio i nodi dechrau a diwedd shifft y gweithwyr. Bellach mae'r gloch yma wedi'i chadw yn Amgueddfa Pontypridd. Yn 1873, roedd Gordon Lenox, a sefydlodd y gwaith haearn, yn byw yn Nhŷ Ynysangharad ac roedd y cyhoedd eisoes yn defnyddio rhywfaint ar y tir. Caniataodd Gordon Lenox i sioe flodau, ffrwythau a llysiau gyntaf Pontypridd gael ei chynnal yma yn 1890. Mae'r cofnodion yn dangos y byddai pobl wedi teithio o lefydd fel y Bont-faen, Powys a hyd yn oed Caerfyrddin er mwyn arddangos eu ffrwythau a'u llysiau.

Er bod y parc ddim wedi agor tan y 1920au, roedd sôn am greu parc ar y safle o tua 1903 ymlaen. Yn ogystal â hynny, mae tystiolaeth sy'n nodi bod ardaloedd hamdden eisoes wedi dechrau cael eu creu o 1909 ymlaen. O'r diwedd, ym mis Rhagfyr 1919, diolch i arian gan y cyhoedd a grantiau gan Gronfa Les y Glowyr, cafodd 13.4 hectar ei brynu er mwyn darparu mwynhad a phleser i drigolion Pontypridd. Ar 6  Awst 1923, agorodd yr Uwch Farsial yr Is-iarll Allenby, y parc yn swyddogol, a hynny fel cofeb i'r nifer o ddynion lleol a fu farw yn ystod y Rhyfel Mawr.

Newidiodd y cynllun ar gyfer y parc sawl gwaith, ond mae'r ffordd y mae'r parc wedi'i osod heddiw yn cyd-fynd â'r cynllun terfynol a gafodd ei gytuno (ac eithrio darn o'r parc a gafodd ei golli pan gafodd yr A470 ei hadeiladu ar ddechrau'r 1970au). Ers hynny, mae'r rhan fwyaf o'r nodweddion gwreiddiol yn dal i'w gweld ym Mharc Coffa Ynysangharad.