Cafodd y cerflun yma, a gafodd ei gerfio gan Syr Thomas Brock, ei ddadorchuddio yn ystod seremoni ym mis Ionawr, 1913, gan Syr T. Marchant Williams (Ynad cyflogedig).
Cerflun yr Arglwydd Merthyr
Cafodd y cerflun ei godi i gofio Syr W. T. Lewis a'i hanes o gael ei urddo gan Frenin Siôr V mewn cydnabyddiaeth o'i gyfraniad gwerthfawr i ddiwydiant glo a chrefftau perthynol a'i waith o ran sefydlu Cymdeithas Perchenogion Glo Trefynwy a De Cymru.
Ym 1881, roedd yntau'n rhan allweddol o waith sefydlu Cronfa Ddarbodus Barhaol Trefynwy a De Cymru er mwyn cynorthwyo gweithwyr y lofa mewn achos o salwch neu ddamwain. Roedd y cynllun wedi galluogi sawl person i gael iawndal pensiwn am ddamweiniau ac yswiriant ar gyfer salwch/diweithdra.
Yn ystod 2018, cafodd y ffynnon sy'n amgylchynu'r ffynnon a'r rhaeadrau sy'n arwain ati eu hadnewyddu, ac maen nhw bellach yn weithredol. Cafodd yr ardal gyfan ei hail-ddylunio ac mae bellach yn cynnig mannau eistedd newydd sydd â mynediad i bawb. Beth am gymryd sedd ac ymlacio?