Rheoli Ansawdd Aer Lleol
Gan gydnabod pwysigrwydd ansawdd aer, mae Carfan Diogelu'r Amgylchedd a Safonau Tai yn asesu ansawdd aer yn yr awyr agored yn rheolaidd yn Rhondda Cynon Taf. Dros amser, mae'r asesiadau yma wedi nodi'r llygryddion aer mwyaf perthnasol ar gyfer sylw'r cyhoedd:-
- Mae Nitrogen Deuocsid [NO2] yn nwy sydd, fel arfer, yn annatgeladwy i fodau dynol ar y lefelau isel iawn sydd, yn aml, yn ein hamgylchedd. Gan amlaf, mae'n gysylltiedig â hylosgiad, er enghraifft ffwrneisiau diwydiannol, tanwydd solet domestig neu wres nwy, a thraffig ffordd petrol a diesel. Mae modd i’w lefelau fod yn uwch mewn ardaloedd trefol gyda phoblogaeth ddwys, yn ogystal â lleoliadau ger ffyrdd prysur iawn â llawer o gerbydau.
- Mae Deunydd Gronynnol [PM] yn gymysgedd o nifer o wahanol sylweddau solet y mae modd iddyn nhw fod yn yr aer rydyn ni'n ei anadlu. Does dim modd i fodau dynol weld Deunydd Gronynnol mân iawn, sy'n cael ei labelu'n PM10 a PM2.5 yn aml, ond mae modd ei anadlu a mae’n cyrff ni’n ei amsugno. Gall llawer o wahanol weithgareddau naturiol a dynol achosi Deunydd Gronynnol, gan gynnwys hylosgiad, traul wyneb ffyrdd, gweithgareddau amaethyddol, graeanu a'r gwynt yn casglu a symud Deunydd Gronynnol yn gyffredinol.
O ganlyniad i bwysigrwydd llygryddion aer penodol, mae Rheoliadau wedi pennu Amcanion Ansawdd Aer y dylai'r Cyngor fod yn effro iddyn nhw a gweithio tuag at eu cyflawni, lle bo modd. Felly, mae ansawdd aer wedi cael ei fonitro yn Rhondda Cynon Taf ers y 1990au ac mae'r Cyngor yn cyhoeddi adroddiad ar ansawdd aer lleol bob blwyddyn. Mae'r adroddiadau yma'n rhoi gwybodaeth am y broses statudol, data monitro lleol diweddar a dadansoddiad o'r ansawdd aer lleol. Yn ddiweddar, mae'r Cyngor wedi cyhoeddi Adroddiad Cynnydd 2024.
Beth mae modd i chi ei wneud am Ansawdd Aer Lleol?
Mae nifer o gamau y mae modd eu cymryd i helpu i wella ansawdd aer lleol. Mae'n bosibl y bydd rhai o’r camau yma’n gofyn i'r Cyngor a'i bartneriaid gyflwyno newid lle bydd gofyn i ysgolion, cymunedau lleol, cartrefi ac unigolion gynnal camau gweithredu eraill.
Mae modd dod o hyd i wybodaeth gyffredinol ynglŷn ag ansawdd aer ar wefan 'Clean Air Hub'. Mae'r wefan hefyd yn cynnwys awgrymiadau o ran sut mae modd i chi wella ansawdd aer lleol a dyddiad y 'Diwrnod Aer Glân' nesaf.
Mae'r Cyngor hefyd yn croesawu gohebiaeth ac argymhellion gan y gymuned am gamau gweithredu lleol posibl y byddai modd eu cymryd i wella ansawdd aer lleol.
Monitro Ansawdd Aer
Mae gan y Cyngor rwydwaith o safleoedd monitro ansawdd aer ac mae’r Cyngor yn eu defnyddio er mwyn ennill dealltwriaeth well o ansawdd aer yn lleol. Mae modd gweld canlyniadau’r gwaith monitro ansawdd aer lleol, ynghyd â manylion y safleoedd ledled Cymru, ar wefan Ansawdd Aer Cymru.
Adroddiad Cynnydd 2023
Wrth wneud hynny, mae'r Awdurdod Lleol wedi amlygu dau lygrydd aer – nitrogen deuocsid [NO2] a deunydd gronynnol mân [PM10] – y mae angen eu harchwilio'n fwy manwl. Mae Adroddiad Cynnydd Ansawdd yr Aer 2023 yn cynnwys asesiad o ddata monitro diweddar ar gyfer NO2 a PM10 a gasglwyd yn ystod 2022, yn ogystal ag adolygiad o ddatblygiadau wedi eu caniatáu yn ddiweddar, mannau o ddiddordeb parhaus a newydd, a pholisïau perthnasol yr Awdurdod Lleol.
Mae'n parhau i fod yn wir bod gan y rhan fwyaf o sir Rhondda Cynon Taf ansawdd aer sy'n cydymffurfio ac mae hynny'n debygol o barhau yn y dyfodol. Dim ond rhai ardaloedd bach sy'n gysylltiedig â chyffyrdd ffyrdd trefol prysur, y rhwydwaith ffyrdd rhanbarthol neu ffynonellau lleol penodol sy'n debygol o gael ansawdd aer gwael. Credir bod yr ardaloedd sydd mewn perygl – ardaloedd sydd yn hanesyddol yn gysylltiedig â lefelau uwch o NO2 – eisoes wedi cael eu henwi'n Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer [ARhAA] ac, yn wahanol i'r rhan fwyaf o'r lleoliadau, mae'n bosibl fydd ansawdd aer yn yr ardaloedd yma ddim yn gwella mor gyflym ag ardaloedd eraill yn yr hir dymor.
Mae nifer o’r lleoliadau yn Rhondda Cynon Taf wedi cydymffurfio â'r Amcanion Ansawdd Aer blynyddol ar gyfer NO2 ers sawl blwyddyn felly mae nifer o'r lleoliadau yma wedi'u dirymu. Fodd bynnag, mae Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer (ARhAA) Cymer, Glynrhedynog, Canol Tref Aberpennar, Nightingales Bush, Canol Tref Pontypridd a Tylorstown yn parhau i weithredu, a hynny gan eu bod nhw’n debygol o barhau i beidio â chydymffurfio â'r Amcanion Ansawdd Aer blynyddol ar gyfer NO2 yn y tymor canolig, oni bai bod camau gwella wedi'u targedu yn cael effaith gadarnhaol yn y dyfodol.
Yn 2023 daeth trefniadau monitro blaenorol yng Nglyn-coch i ben, gan gydfynd ag ansicrwydd cychwynnol ynghylch dilyniant tebygol Chwarel Craig yr Hesg yn y dyfodol. Gyda chaniatâd yn awr yn cael ei roi gan Weinidog o Lywodraeth Cymru i alluogi datblygiad parhaus Chwarel Craig yr Hesg, penderfynodd yr Awdurdod Lleol ail-fuddsoddi mewn offer monitro er mwyn parhau i arsylwi ansawdd aer lleol o fewn y gymuned. Mae'r cyfnod adnewyddu yma wedi golygu mai dim ond gwaith monitro PM10 cyfyngedig iawn yr oedd yr Awdurdod Lleol yn gallu ei wneud yng Nglyn-coch yn ystod 2023. Fodd bynnag, disgwylir y bydd canlyniadau monitro Glyn-coch ar gyfer PM2.5 a PM10 ar gael yn 2024 yn barod ar gyfer dadansoddiad a sylwadau yn rhan o'r adroddiad cynnydd ansawdd aer blynyddol nesaf a fydd yn cael ei gyhoeddi yn 2025.
Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer
Mae Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yn cael eu cyhoeddi gan y Cyngor, drwy Orchymyn, dan Adran 83(1) o Ddeddf yr Amgylchedd 1995. Yn sgil torri Amcanion Ansawdd Aer ar gyfer Nitrogen Deuocsid, mae 6 o Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer ar hyn o bryd o fewn ffiniau Rhondda Cynon Taf:-
- Ardal Rheoli Ansawdd Aer y Cymer
- Ardal Rheoli Ansawdd Aer Glynrhedynog
- Ardal Rheoli Ansawdd Aer Canol Tref Aberpennar
- Ardal Rheoli Ansawdd Aer Llwyn yr Eos
- Ardal Rheoli Ansawdd Aer Canol Tref Pontypridd
- Ardal Rheoli Ansawdd Aer Tylorstown
Mae'r Cyngor wedi llunio Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer unigol, ar gyfer pob Ardal Rheoli Ansawdd Aer, sy'n nodi camau gweithredu sydd â'r modd i wella ansawdd yr aer ynddyn nhw a hyrwyddo nod y Cyngor i gydymffurfio â'r Amcan Ansawdd Aer perthnasol ledled Rhondda Cynon Taf.
Wrth roi'r Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer ar waith, mae'n bosibl hefyd y bydd mwy o fuddion yn cael eu gwireddu, er enghraifft hyrwyddo dyletswyddau'r Cyngor ymhellach mewn perthynas â theithio llesol. Mae'r camau gweithredu sy'n cael eu nodi'n fanwl yn y Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer yn cynnwys amrywiaeth eang o ddyheadau a mecanweithiau i effeithio ar ansawdd aer lleol. Mae rhai o'r camau gweithredu yn ymwneud yn benodol â’r Ardal Rheoli Ansawdd Aer, tra gall eraill wella'r Fwrdeistref drwyddi draw. Mae'r camau gweithredu wedi’u hamlinellu isod:
- Ymchwilio i newidiadau lleol posibl wedi'u targedu i reoli lefel bresennol y traffig er mwyn lleihau neu gael gwared ar y tagfeydd traffig mewn mannau risg uchel.
- Ystyried rhagor o gyfyngiadau aros a pharcio wedi'u targedu'n lleol, neu ddarpariaethau amgen, a'u gorfodi mewn mannau penodol i wella llif y traffig a lleihau tagfeydd.
- Aildrefnu lleol posibl ar gyfer safle bysiau i leihau effaith y bws yn aros ar dagfeydd traffig lleol.
- Cefnogi gostyngiad yn y cyflymder sy'n cael ei ganiatáu ar hyd rhan o'r A470.
- Cefnogi sefydlu Metro De Ddwyrain Cymru yn effeithiol a thrydaneiddio Rheilffordd Canol Cymoedd De Cymru.
- Annog newid ymddygiad ledled y Fwrdeistref drwy ddefnyddio adnoddau cyfredol a mecanweithiau polisi i annog rhagor o ddefnydd o drafnidiaeth gyhoeddus, rhannu ceir a chynllunio teithiau'n effeithlon.
Camau Gweithredu Ansawdd Aer
Oherwydd adnoddau cyfyngedig, ni fu'n bosib gweithredu'r holl gamau gwella ansawdd aer ar unwaith. Mae'r Awdurdod Lleol yn parhau, pan fo'n bosib, i weithredu neu i ddylanwadu ar weithredu camau yn ei ARhAA yn ogystal â chamau eraill a all wella ansawdd aer lleol yn gyffredinol. Mae’r camau gwella a gyflawnwyd yn ddiweddar yn cynnwys parhau i adeiladu Cynllun Deuoli Coed Elái ar yr A4119 a Seilwaith Metro De Cymru, gosod pedwar deg dau o bwyntiau gwefru cerbydau trydan pwrpasol mewn tri deg un o feysydd parcio cyhoeddus, teithio ar fws am bris gostyngol (pris uchaf o £1) yn Rhondda Cynon Taf yn ystod rhannau o 2023 yn ogystal â theithio addysg ôl-16 i 19 diffiniedig am ddim a bwrw ymlaen â rhaglen waith fesul cam gwerth miliynau o bunnoedd i uwchraddio a gwella nifer o lwybrau teithio llesol.
Yn y dyfodol bydd yr Awdurdod Lleol yn parhau i symud ymlaen ag ystod o gamau gweithredu a mentrau. Mae'r rhain yn cynnwys dylunio a gweithredu sawl gwelliant arfaethedig i wella priffyrdd er mwyn gwella 'pwyntiau pinsio', sef prosiectau i gynyddu defnyddioldeb ac ymwybyddiaeth o lwybrau teithio llesol ac opsiynau trafnidiaeth gynaliadwy leol. Wrth gydnabod effeithiau posibl newid yn yr hinsawdd, a'r manteision y byddai'n gallu deillio o roi dull cyfannol o ymdrin â materion amgylcheddol ar waith, mae'r Awdurdod Lleol yn parhau i ddatblygu strategaethau a rhaglenni newid hinsawdd lleol allweddol. Mae hyn wedi cynnwys datblygu Strategaeth Gwefru Cerbydau Trydan allweddol a rhaglen cynhyrchu ynni adnewyddadwy uchelgeisiol.
Cysylltwch â Ni
Llygredd ac Iechyd y Cyhoedd
Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf
Tŷ Elái
Dinas Isaf
Trewiliam
Tonypandy
CF40 1NY
E-bost: LlygreddyrAmgylchedd@rctcbc.gov.uk
Ffôn: 01443 425001