Monitro Ansawdd Aer | Cyngor Bwrdeistref Sirol Rhondda Cynon Taf

Rheoli Ansawdd Aer Lleol

Mae ystod o sylweddau gwahanol yn yr awyr yn achosi llygredd aer, hyd yn oed pan fo lefelau isel iawn o’r sylweddau yma yn yr awyr. Dangoswyd bod modd i sawl llygrydd aer gael effaith sylweddol ar iechyd a lles pobl, gan effeithio ar hyd ac ansawdd bywyd. Mae gwefan Clean Air Hub yn cynnig gwybodaeth ychwanegol am y llygryddion aer all fod yn bresennol a sut mae llygredd aer yn chwarae rhan bwysig o ran ein hiechyd a lles.

Gan gydnabod pwysigrwydd ansawdd aer, mae Carfan Diogelu'r Amgylchedd a Safonau Tai yn asesu ansawdd aer yn yr awyr agored yn rheolaidd yn Rhondda Cynon Taf. Dros amser, mae'r asesiadau yma wedi nodi'r llygryddion aer mwyaf perthnasol ar gyfer sylw'r cyhoedd:-

Mae Nitrogen Deuocsid [NO₂] yn nwy sydd, fel arfer, yn annatgeladwy ar lefelau isel iawn sydd, yn aml, yn ein hamgylchedd. Gan amlaf, mae'n gysylltiedig â hylosgiad, er enghraifft ffwrneisiau diwydiannol, tanwydd solet domestig neu wres nwy, a thraffig ffordd petrol a diesel. Mae modd i’w lefelau fod yn uwch mewn ardaloedd trefol gyda phoblogaeth ddwys, yn ogystal â lleoliadau ger ffyrdd prysur iawn â llawer o gerbydau.
Mae Deunydd Gronynnol [PM] yn gymysgedd o nifer o wahanol sylweddau solet y mae modd iddyn nhw fod yn yr aer rydyn ni'n ei anadlu. Does dim modd i fodau dynol weld Deunydd Gronynnol mân iawn, sy'n cael ei labelu'n PM₁₀ a PM_2.5 yn aml, ond mae modd ei anadlu a mae’n cyrff ni’n ei amsugno. Gall llawer o wahanol weithgareddau naturiol a dynol achosi Deunydd Gronynnol, gan gynnwys hylosgiad, traul wyneb ffyrdd, gweithgareddau amaethyddol, graeanu a'r gwynt yn casglu a symud Deunydd Gronynnol yn gyffredinol.

O ganlyniad i bwysigrwydd llygryddion aer penodol, mae Rheoliadau wedi pennu Amcanion Ansawdd Aer y dylai'r Cyngor fod yn effro iddyn nhw a gweithio tuag at eu cyflawni, lle bo modd. Felly, mae ansawdd aer wedi cael ei fonitro yn Rhondda Cynon Taf ers y 1990au ac mae'r Cyngor yn cyhoeddi adroddiad ar ansawdd aer lleol bob blwyddyn. Mae'r adroddiadau yma'n rhoi gwybodaeth am y broses statudol, data monitro lleol diweddar a dadansoddiad o'r ansawdd aer lleol. Yn ddiweddar, mae'r Cyngor wedi cyhoeddi Adroddiad Cynnydd 2019.

Beth mae modd i chi ei wneud am Ansawdd Aer Lleol?

Mae nifer o gamau y mae modd eu cymryd i helpu i wella ansawdd aer lleol. Mae'n bosibl y bydd rhai o’r camau yma’n gofyn i'r Cyngor a'i bartneriaid gyflwyno newid lle bydd gofyn i ysgolion, cymunedau lleol, cartrefi ac unigolion gynnal camau gweithredu eraill.

Mae modd gweld rhagor o wybodaeth am sut y gall ysgol helpu i arwain y gwaith o wella ansawdd aer, gan gynnwys adnoddau sy'n benodol ar gyfer grwpiau blwyddyn, ar wefan Clean Air Day.

Mae gwybodaeth ac adnoddau penodol o ran sut mae modd i unigolion a chartrefi leihau datguddiad i lygredd aer, ar wefan Clean Air Day.

Mae'r Cyngor hefyd yn croesawu gohebiaeth ac argymhellion gan y gymuned am gamau gweithredu lleol posibl y byddai modd eu cymryd i wella ansawdd aer lleol. Er mwyn helpu i godi ymwybyddiaeth o ansawdd aer, bydd Diwrnod Aer Glân yn cael ei gynnal ar 8 Hydref 2020. Mae modd gweld gwybodaeth bellach ac achlysuron rhithwir ar wefan Clean Air Day.

Monitro Ansawdd Aer

Mae gan y Cyngor rwydwaith o leoliadau monitro ledled Rhondda Cynon Taf, er mwyn deall ansawdd aer lleol yn well, yn ogystal â’r camau gweithredu sydd â'r modd i effeithio arno. Mae'r canlyniadau yma'n cael eu casglu a'u cyfuno â'r data a gaiff ei gasglu gan awdurdodau lleol eraill yng Nghymru. Mae modd gweld y data yma, ynghyd â sylwadau ar ansawdd aer cenedlaethol (gan gynnwys y statws llygredd presennol ledled Cymru), ar wefan Ansawdd Aer Cymru.

Adroddiad Cynnydd 2020

Mae Adroddiad Cynnydd 2020 yn cynnwys asesiad o ddata monitro diweddar ar gyfer Nitrogen Deuocsid a Deunydd Gronynnol [PM₁₀], yn ogystal ag adolygiad o ddatblygiadau wedi eu caniatáu yn ddiweddar, mannau o ddiddordeb parhaus a newydd, a pholisïau perthnasol y Cyngor. Mae modd darllen Adroddiad Cynnydd 2020 trwy glicio ar y ddolen ar y dudalen yma.

Dangoswyd bod gan y rhan fwyaf o sir Rhondda Cynon Taf ansawdd aer da, ac mae hynny'n debygol o barhau yn y dyfodol, ac efallai y bydd hyd yn oed yn gwella. Dim ond rhai ardaloedd bach sy'n gysylltiedig â chyffyrdd ffyrdd trefol prysur, y rhwydwaith ffyrdd rhanbarthol neu ffynonellau lleol penodol sy'n debygol o gael ansawdd aer gwael yn Rhondda Cynon Taf. Mae llawer o'r ardaloedd yma, sy'n gysylltiedig â lefelau uwch o Nitrogen Deuocsid, eisoes wedi'u datgan yn Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer. Mewn cyferbyniad â'r rhan fwyaf o ardaloedd, efallai na fydd ansawdd yr aer o fewn yr Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yma'n gwella mor gyflym ag y byddai mewn mannau eraill. Ar hyn o bryd mae 16 Ardal Rheoli Ansawdd Aer yn Rhondda Cynon Taf, a hynny’n sgil torri'r Amcanion Ansawdd Aer ar gyfer Nitrogen Deuocsid.

Wrth i welliannau i ansawdd aer lleol gael effaith, mae'n bosibl bod ardaloedd, nad oedden nhw'n bodloni'r amcan ansawdd aer perthnasol, bellach yn cydymffurfio'n barhaus erbyn hyn. Mae Adroddiad Cynnydd 2020 yn nodi rhannau o Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yng nghanol tref Aberdâr, Cilfynydd a chanol tref Pontypridd sydd, oherwydd gwelliant cyson mewn ansawdd aer lleol, bellach yn cydymffurfio â'r Amcanion Ansawdd Aer ar gyfer Nitrogen Deuocsid. Bellach, does dim rhaid iddyn nhw gael eu cyfri'n rhan o'r Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer perthnasol. Er mwyn cydnabod y gwelliant yma a chynorthwyo camau gweithredu â ffocws parhaus, mae Adroddiad Cynnydd 2020 yn cynnig addasu'r Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yma i leihau eu hardaloedd dynodedig.

Ar hyn o bryd, y gred yw bod lefelau Deunydd Gronynnol yng Nglyn-coch yn cydymffurfio â'r Amcanion Ansawdd Aer perthnasol ar gyfer Deunydd Gronynnol [PM₁₀]. Mae newidiadau i dywydd lleol a newidiadau yn Chwarel Craig yr Hesg yn y dyfodol yn golygu ei bod yn anodd gwybod a fydd yr ardal yn dal i gydymffurfio yn y dyfodol. Bydd yr Awdurdod Lleol, felly, yn parhau i fonitro lefelau Deunydd Gronynnol (PM₁₀) yng Nglyn-coch yn gadarn iawn.

Mae Adroddiad Cynnydd 2020 hefyd yn tynnu sylw at yr angen am gamau gweithredu cenedlaethol, rhanbarthol a lleol i wella ansawdd aer gwael. Er mwyn gwireddu'r dyhead yma, mae'r Cyngor wedi mabwysiadu Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer ar gyfer pob un o'i Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer. Mae'r Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer hyn, a gasglwyd o fewn Adroddiad Cynnydd 2020, yn cynnwys ystod o gamau cost-effeithiol a buddiol fydd â'r modd i wella ansawdd aer lleol a gweithio tuag at gydymffurfio â'r Amcanion Ansawdd Aer perthnasol ledled Rhondda Cynon Taf.

Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer

Mae Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer yn cael eu cyhoeddi gan y Cyngor, drwy Orchymyn, dan Adran 83(1) o Ddeddf yr Amgylchedd 1995. Yn sgil torri Amcanion Ansawdd Aer ar gyfer Nitrogen Deuocsid, mae 16 o Ardaloedd Rheoli Ansawdd Aer ar hyn o bryd o fewn ffiniau Rhondda Cynon Taf:-

Ardal Rheoli Ansawdd Aer Canol Tref Aberdâr
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Broadway
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Pentre'r Eglwys
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Cilfynydd
Ardal Rheoli Ansawdd Aer y Cymer
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Glynrhedynog
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Llanharan
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Llwynypïa
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Canol Tref Aberpennar
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Mwyndy
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Nantgarw
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Llwyn yr Eos
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Canol Tref Pontypridd
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Tonyrefail
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Trefforest
Ardal Rheoli Ansawdd Aer Tylorstown

Mae'r Cyngor wedi llunio Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer unigol, ar gyfer pob Ardal Rheoli Ansawdd Aer, sy'n nodi camau gweithredu sydd â'r modd i wella ansawdd yr aer ynddyn nhw a hyrwyddo nod y Cyngor i gydymffurfio â'r Amcan Ansawdd Aer perthnasol ledled Rhondda Cynon Taf.

Wrth roi'r Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer ar waith, mae'n bosibl hefyd y bydd mwy o fuddion yn cael eu gwireddu, er enghraifft hyrwyddo dyletswyddau'r Cyngor ymhellach mewn perthynas â theithio llesol. Mae'r camau gweithredu sy'n cael eu nodi'n fanwl yn y Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer yn cynnwys amrywiaeth eang o ddyheadau a mecanweithiau i effeithio ar ansawdd aer lleol. Mae rhai o'r camau gweithredu yn ymwneud yn benodol â’r Ardal Rheoli Ansawdd Aer, tra gall eraill wella'r Fwrdeistref drwyddi draw. Mae'r camau gweithredu wedi’u hamlinellu isod:

Ymchwilio i newidiadau lleol posibl wedi'u targedu i reoli lefel bresennol y traffig er mwyn lleihau neu gael gwared ar y tagfeydd traffig mewn mannau risg uchel.
Ystyried rhagor o gyfyngiadau aros a pharcio wedi'u targedu'n lleol, neu ddarpariaethau amgen, a'u gorfodi mewn mannau penodol i wella llif y traffig a lleihau tagfeydd.
Aildrefnu lleol posibl ar gyfer safle bysiau i leihau effaith y bws yn aros ar dagfeydd traffig lleol.
Cefnogi gostyngiad yn y cyflymder sy'n cael ei ganiatáu ar hyd rhan o'r A470.
Cefnogi sefydlu Metro De Ddwyrain Cymru yn effeithiol a thrydaneiddio Rheilffordd Canol Cymoedd De Cymru.
Annog newid ymddygiad ledled y Fwrdeistref drwy ddefnyddio adnoddau cyfredol a mecanweithiau polisi i annog rhagor o ddefnydd o drafnidiaeth gyhoeddus, rhannu ceir a chynllunio teithiau'n effeithlon.

Camau Gweithredu Ansawdd Aer

Mae'r Cyngor, gyda chymorth ei bartneriaid, wedi cyflawni nifer o gamau gweithredu gwella ansawdd aer lleol a nodwyd yn y Cynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer wedi'u mabwysiadu, gan gynnwys:-

Gwelliannau i rwydwaith a system rheoli traffig y goleuadau traffig wrth gyffordd Stryd Caerdydd, Stryd yr Orsaf a Stryd y Groes yn Aberdâr er mwyn helpu i leihau amseroedd aros diangen ar hyd Stryd Caerdydd.
Gwelliannau i system rheoli traffig y goleuadau traffig wrth gyffordd Stryd Rhydychen a Stryd y Fasnach yn Aberpennar er mwyn helpu i leihau amseroedd aros diangen ar hyd Stryd Rhydychen, yn ogystal â gweithio tuag at gwblhau cynllun Ffordd Gyswllt ar Draws y Cwm yn ne Cwm Cynon.
Gwella lonydd a system rheoli traffig y goleuadau traffig wrth gyffordd Broadway a Heol Sardis er mwyn helpu i leihau amseroedd aros diangen ar hyd Broadway.
Gosod a thrwsio goleuadau stryd ar lwybrau ger Ysgol Uwchradd Pontypridd i annog pobl i gerdded a beicio.
Ymgysylltu ag Ysgol Uwchradd Pontypridd ac Ysgol Uwchradd Glynrhedynog i ystyried prosiectau peilot a fyddai, o bosibl, yn cynyddu teithio llesol.
Cyhoeddi nifer o bamffledi sy'n cynnwys gwybodaeth am drafnidiaeth gyhoeddus a theithio llesol ar gyfer ardaloedd Pontypridd, Y Porth a Glynrhedynog.
Cefnogi'r gostyngiad yn y terfyn cyflymder ar hyd rhan o'r A470 rhwng Glan-bad a Phontypridd.
Galluogi gwaith ehangu a gwella sylweddol ar gyfleusterau parcio a theithio mewn nifer o leoliadau sy'n gysylltiedig â llwybrau rheilffyrdd lleol.
Symud gwaith dylunio a chynllunio yn ei flaen mewn perthynas â Ffordd Osgoi Llanharan.
Gweithio ar y cyd â'i bartneriaid, gan gynnwys Bwrdd Iechyd Lleol Cwm Taf, i nodi cymunedau lleol a fyddai'n elwa fwyaf ar gamau gweithredu i wella ansawdd aer lleol.

Wrth i brosiectau gael eu cyflawni, bydd yr effeithiau'n cael eu harolygu mewn adroddiadau ansawdd aer yn y dyfodol. Mewn cydnabyddiaeth o'r camau gweithredu eithriadol sy'n berthnasol i iechyd y cyhoedd ac sy'n gysylltiedig â'r ymateb parhaus i'r Coronafeirws (COVID-19) a'r newidiadau tymor byr anochel a'r rhai tymor hwy posibl ar sut mae'r gymdeithas yn cynnal llawer o'i gweithgareddau, mae disgwyl i adroddiad Ansawdd Aer yn 2020, ac adroddiadau y tu hwnt i hynny o bosibl, fod yn destun ansicrwydd a heriau sylweddol. Mae'n bosibl y bydd hyn yn achosi oedi o ran deall tueddiadau ansawdd aer lleol ac effaith camau gwella yn llwyr. Serch hynny, bydd y Cyngor yn parhau i weithio gyda'i bartneriaid i ariannu a gweithredu camau eraill sydd wedi'u nodi yn ei Gynlluniau Gweithredu Ansawdd Aer, pan fo'n bosibl.