Tirlithriad Tylorstown - Y Broses Adfer

Mae'r dudalen hefyd yn rhannu manylion am y bwriad ar gyfer dyfodol y safle, sef i'w datblygu'n rhan o Lwybr Teithio Llesol ehangach i'r gymuned - gan ddarparu llwybr pwrpasol i gerddwyr a beiciwyr rhwng y Maerdy a Pont-y-gwaith.

NEWYDDION: Cynnig i ddarparu cyfleuster BMX ar hen safle gwaith adfer yn dilyn tirlithriad (Tachwedd 2024)

Mae bellach modd i chi fwrw golwg ar gynlluniau i greu llwybr beicio oddi ar Heol yr Orsaf a Stryd y Taf yn ardal Glynrhedynog. Dyma gynlluniau arfaethedig ar gyfer Safle Derbyn a gafodd ei ddefnyddio yn rhan o waith adfer yn dilyn Tirlithriad Tylorstown:
 Darllenwch yma

Ar 16 Chwefror, 2020, bu tirlithriad ar ochr bryn Llanwynno yn Nhylorstown, pan gafodd Rhondda Cynon Taf ei daro gan dair storm o fewn cyfnod byr. Achoswyd y tirlithriad gan Storm Dennis - storm na welwyd ei thebyg ers 200 mlynedd. Cofnodwyd bod y nifer fwyaf o law wedi syrthio yn y Maerdy, sydd ben uchaf Cwm Rhondda Fach, i gymharu â'r un man arall yng Nghymru. Mae'r safle yn domen Categori D ac roedd yn cael ei archwilio bob tri mis yn erbyn meini prawf monitro cyn y storm. Rydyn ni'n archwilio'r domen yn fwy aml ers hynny.

Sut olwg oedd ar y tirlithriad ar ôl iddo ddigwydd ym mis Chwefror 2020 (uchod) ac ardal y tirlithriad yn dilyn Cam Tri yn ystod yr hydref, 2021 (isod)

Achosodd y tirlithriad rwystr ar ddyffryn yr afon, torrodd garthffos, cuddiodd bibell ddŵr strategol gyda sawl metr o rwbel a llwybr troed a llwybr beicio. Cafodd yr ardal ei chau i’r cyhoedd ar unwaith er mwyn sicrhau eu diogelwch.

Mae'r Cyngor yn dilyn cynllun adfer pedwar cam, fel sydd wedi'i amlinellu isod:

• Cam Un - Draenio ar frys a chlirio llystyfiant (wedi'i gwblhau yn yr wythnosau yn dilyn y tirlithriad).
• Cam Dau- Atgyweirio erydiad glan yr afon (dechreuodd y gwaith ar ddiwedd mis Mehefin 2020, cafodd y gwaith ei gwblhau ym mis Mehefin 2021).
• Cam Tri- Symud deunydd i safleoedd derbyn ac ailagor llwybrau cerdded dros dro (dechreuodd y gwaith ar ddiwedd mis Mehefin 2020, cafodd y gwaith ei gwblhau ym mis Mehefin 2021). Cafodd cam ychwanegol o waith ei gwblhau i sefydlogi'r llethr ger yr unig lwybr troed oedd ar gau yn yr hydref, 2021.
• Cam Pedwar - Gwaith adfer y domen sy'n weddill ar ochr y bryn. Cafodd caniatâd cynllunio ei roi ym mis Hydref 2022 a dechreuodd gwaith ar y safle ym mis Ebrill 2023. Byddai modd cyflawni gwelliannau i'r llwybr i'r gymuned yn y dyfodol. Mae'r rhaglen ddraenio wreiddiol wedi cael ei hymestyn a dyddiad cwblhau diwygiedig Cam Pedwar yw'r gaeaf, 2024.
• Llwybrau beicio a safleoedd derbyn - Gwaith gwella mewn perthynas â sawl strwythur ar hyd y Llwybr i'r Gymuned arfaethedig.  Bydd arwyneb newydd ar y llwybr a bydd y gwaith i'r safleoedd derbyn wedi'i gwblhau.

Tirlithriad Tylorstown, Cam Dau a Cham Thri

Ar 10 Mehefin 2020, fe wnaeth y Cyngor gyhoeddiad yn amlinellu ei fwriad i gychwyn ail a thrydydd cam y gwaith - gan ddechrau erbyn diwedd mis Mehefin a dod i ben yn ddiweddarach eleni, yn unol â chyfyngiadau Cyfoeth Naturiol Cymru ynghylch gweithio yn yr afon o ddiwedd Hydref ymlaen.  Cadarnhaodd y cyhoeddiad bod y Cyngor hefyd yn gweithio'n agos gyda Llywodraeth Cymru a Llywodraeth San Steffan ynghylch yr opsiynau cyllido i dalu costau Camau Dau a Thri, sef oddeutu £2.5 miliwn, yn ôl yr amcangyfrifon. Dyma Arweinydd y Cyngor, y Cynghorydd Andrew Morgan, yn siarad cyn dechrau Cam Dau a Cham Tri ym mis Mehefin 2020:

Fe wnaeth y Cyngor benderfyniad Dirprwyedig Brys ar 11 Mehefin 2020, i symud ymlaen â'r gwaith ac i benodi contractwr. O fewn y penderfyniad, cafodd ei nodi bod y gwaith yma'n cael ei gychwyn 'ar gyfrifoldeb yr Awdurdod Lleol' yn absenoldeb cadarnhad am gyllid, ond mae disgwyliad cadarn y bydd cymorth gan y llywodraeth yn cael ei ddarparu i'r Cyngor i gyflawni'r cynllun hanfodol yma. 

Mae'r gwaith i gyflawni Cam Dau a Cham Tri yn dechrau ddydd Llun, 29 Mehefin 2020 - wedi i'r Cyngor benodi cwmni Walters yn gontractwr sy'n gyfrifol am gyflawni'r cynllun. Mae Walters, a fu'n gyfrifol am waith Cam Un hefyd, yn gontractwr lleol profiadol sydd wedi bod yn rhan o gynlluniau tomenni tebyg yn y gorffennol.

Cafodd Cam Dau a Cham Tri'r cynllun eu cwblhau ar 25 Mehefin, 2021.  Roedd hyn ar ôl cwblhau nifer o agweddau pwysig o'r gwaith ar y safle - megis symud y deunydd oedd wedi llithro o lawr y dyffryn, adfer cwrs dwr a lefel yr afon a gwaith draenio sylweddol.

O ganlyniad i gwblhau'r gwaith yma, mae modd i’r ddau lwybr cerdded a beicio ar ochr Canolfan Hamdden yr afon ailagor (fel y dangosir ar y ddelwedd uchod) – gan gysylltu â'r rhwydwaith lleol o lwybrau trwy'r ardal. Mae'r llwybr y tu ôl i'r ganolfan hamdden, sydd wedi bod yn rhan o safle'r contractwr, a'r llwybr ger yr afon a orchuddiwyd yn llwyr gan y tirlithriad, wedi cael eu hadfer ac mae modd iddyn nhw ailagor yn ddiogel erbyn hyn.

Mae'r trydydd llwybr sy'n rhedeg trwy'r ardal, ar ochr arall yr afon, wedi'i atgyweirio ond bydd yn parhau i fod ar gau oherwydd bydd camau sydd i ddod o'r cynllun yn cynnwys gwaith i sefydlogi ochr y bryn cyfagos.

Er bod y rhan o'r llwybr yma sydd ar gau oddeutu 1.5 cilomedr, mae'r llwybr ehangach y mae'n rhan ohono ar agor ac mae modd ei ddilyn o Heol yr Orsaf yng Nglynrhedynog.  Pan fydd cerddwyr a beicwyr yn cyrraedd y pwynt i lawr yr afon lle mae'r llwybr yn cau, bydd modd iddyn nhw newid i un o'r llwybrau a ailagorwyd yn ddiweddar ar hyd pont droed bresennol. Mae rhaid i feicwyr ddod oddi ar eu beiciau i groesi'r bont yma.  Mae'r Cyngor yn bwriadu ailagor pob llwybr yn y dyfodol.

Effaith ecolegol

O ran yr effaith ecolegol, cynhaliwyd nifer o arolygon gan ecolegwyr ymgynghorol ac ecolegydd y Cyngor a Chyfoeth Naturiol Cymru (mewn perthynas â chlirio isdyfiant a choed o'r safleoedd derbyn - ynghyd â'r effaith ar fflora a ffawna).

Mae'r swyddogion yma'n parhau i weithio gyda'i gilydd i geisio lleihau'r effaith ar yr amgylchedd lle bynnag fo hynny'n bosibl. Mae'r safleoedd derbyn terfynol yn cael eu hystyried yn ofalus, gan ystyried sut y bydd hyn o fudd i ecoleg dyffryn yr afon.

Safleoedd derbyn

Cyngor Rhondda Cynon Taf sy'n berchen ar y ddau safle derbyn, ac maen nhw i'r gogledd o safle'r tirlithriad, ger yr hen reilffordd. Roedd Safle Derbyn B (sydd agosaf at y safle tirlithriad) yn rhan o hen gilffyrdd y rheilffordd, ac roedd Safle derbyn A yn rhan o hen bwll glo.

Cafodd cais cynllunio ar gyfer y derbynyddion (dros dro) i ddal gwastraff y tirlithriad ei gyflwyno ar ôl iddyn nhw gael eu gosod, a chafodd hyn ei gymeradwyo gan y Pwyllgor Cynllunio a Datblygu yn ei gyfarfod ddydd Iau 21 Ionawr 2021. Mae modd gweld agenda’r cyfarfod yma.

Mae'r holl waith wedi'i gwblhau yn Safle Derbyn A2 adeg y gwanwyn, 2024. Mae swyddogion y Cyngor yn gwneud cynnydd tuag at weithredu'r gwaith yn Safle Derbyn B.

Mae gosod deunydd y tomenni ar y safleoedd yma'n lleihau faint o ddeunydd fyddai angen ei symud ar hyd y briffordd gyhoeddus fel arall.  Mae'r safleoedd derbyn hefyd wedi sicrhau bod y gwaith ehangach yn hunangynhwysol - gan leihau ôl troed carbon y gwaith.  Er enghraifft, nifer fach o gerbydau o'r safle sydd wedi bod yn defnyddio'r briffordd gyhoeddus. Fel arfer, byddai nifer o gerbydau yn achosi sŵn, dirgryniadau, llygredd aer, llwch a difrod i'r ffordd gerbydau. Amcangyfrifwyd y byddai'r broses o symud 60,000 tunnell o ddeunydd wedi gofyn am 6,000 o deithiau gan lorïau. Mae defnyddio'r safleoedd derbyn wedi osgoi hyn.

Ymgynghoriad ar weledigaeth ar gyfer y dyfodol

Bydd y Cyngor yn rhoi gwybod i'r gymuned leol am ddefnydd arfaethedig o'r cynllun, i'w gyflawni yn y dyfodol. Bydd hefyd gyfle sylweddol i breswylwyr ddweud eu dweud ynghylch y defnydd terfynol o'r safle trwy broses ymgynghori yn y dyfodol. Ar hyn o bryd, mae'r Cyngor yn ystyried trawsnewid y lleoliad yn llwybr cerdded ar lan yr afon, yn debyg i'r safleoedd presennol ym Mharc Gwledig Barry Sidings a Pharc Glan yr Afon Aberpennar.

Llwybr Teithio Llesol i'r Gymuned Cwm Rhondda Fach

Mae gweledigaeth y Cyngor ar gyfer yr ardal ehangach yn y dyfodol yn cynnwys buddsoddiad o fwy na £10 miliwn i adfer y domen sy'n weddill ar ochr y bryn. Ar ôl cwblhau'r gwaith adfer, gall yr ymrwymiad i Lwybr Teithio Llesol i'r Gymuned pum cam, ehangach Cwm Rhondda Fach ar gyfer cerddwyr a beicwyr rhwng Maerdy a Phont-y-gwaith – sy'n teithio trwy'r safle yn Nhylorstown - gael ei gyflawni, yn amodol ar gyllid Llywodraeth Cymru.

Mae Cam Un y llwybr wedi'i gyflawni ar y safle adeg y gwanwyn, 2024 – a hynny o leoliad i'r gogledd o'r ystad ddiwydiannol ger yr hen lofa ym Maerdy, i bwynt ger Cofeb Porth Maerdy. Mae gwaith Cam Dau yn mynd rhagddo ar y safle er mwyn cyflawni'r 1.5 cilomedr nesaf o'r llwybr – tua chyfeiriad y de o Gofeb Porth Maerdy, yn dilyn yr hen reilffordd.

Bydd Cam Tri yn cysylltu â Cham Dau, mewn lleoliad ger Stryd yr Orsaf, i Stryd Blake a chefn Stryd Richard yn ardal Maerdy. Bydd Cam Pedwar yn cysylltu â Cham Dau, o ffin Glynrhedynog/Maerdy i bwynt ger Canolfan Hamdden Cwm Rhondda Fach yng Nglynrhedynog. Arhosir am ganiatâd cynllunio ar gyfer Camau Tri a Phedwar. Mae Cam Pedwar wedi derbyn cyllid allanol, a gallai'r gwaith ddechrau ar y safle yn yr haf, 2024.

Tirlithriad Tylorstown, Cam 4 

Cynhaliodd y Cyngor Ymgynghoriad Cyn Ymgeisio gyda'r gymuned ym mis Ionawr a mis Chwefror 2022, fel bod modd i drigolion ddweud eu dweud ar Gam Pedwar – gyda'r adborth a ddaeth i law yn helpu Swyddogion i gwblhau'r cais cynllunio. Cafodd arddangosfa gyhoeddus ei threfnu gan Swyddogion yng Nghanolfan Hamdden Rhondda Fach (19 Mai 2022) i drigolion fynychu a chael y newyddion diweddaraf ar y cynnydd hyd yna.

Cafodd caniatád cynllunio llawn ei roi ar gyfer Cam Pedwar gan y Pwyllgor Cynllunio a Datblygu ym mis Hydref 2022.

Mae'r caniatâd cynllunio a gafodd ei roi ar gyfer Cam 4 (cyf. 2022/0600/08) yn cynnwys symud deunydd pwll glo i safle cyfagos i'r domen, ac ailbroffilio/sefydlogi safle'r domen uchaf. Mae hefyd yn cynnwys gwaith draenio newydd, creu llwybrau mynediad, aildyfu llystyfiant a gwaith ategol. Mae rhagor o wybodaeth ar borth cynllunio'r Cyngor, yma. Mae modd gweld copïau caled o ddogfennau yn Llyfrgelloedd Porth, Glynrhedynog a Phontypridd.

Prichard's Contracting yw'r contractwr sydd wedi cael ei benodi, mae'r cwmni wedi'i leoli yn Llantrisant. Dechreuodd y cwmni'r prif waith ar gyfer Cam 4 ym mis Ebrill 2023.

Mae'r lluniau yma o'r awyr o Fehefin 2024 yn dangos hynt gwaith Cam Pedwar

Mae'r Cyngor hefyd wedi cyflwyno dau gais cynllunio pellach ym mis Rhagfyr 2022, sy'n ymwneud â gwaith arfaethedig mewn derbynleoedd o fewn Cam Dau/Tri o'r cynllun adfer. Mae'r rhain yn cynnwys cynllun plannu coed arfaethedig ar gyfer Derbynle A2 (cyf. 22/1477/08) a seddi mainc arfaethedig, pontydd troed bach dros sianeli draenio sy'n cysylltu â'r rhwydwaith llwybrau lleol, paneli dehongli a 'nodwedd camu cerrig' ar gyfer Derbynle B (cyf. 22/1476/08). Mae'r dolenni sydd wedi'u cynnwys uchod yn rhoi rhagor o wybodaeth ar borth cynllunio'r Cyngor.

Mae'r rhaglen ddraenio fawr yng Ngham Pedwar wedi'i hymestyn yn sylweddol fel mesur angenrheidiol, a hynny o ganlyniad i ddod o hyd i ddŵr yn dod i mewn a newidiadau gyda'r dopograffeg waelodol. Mae manylion pellach wedi'u cynnwys yn niweddariad y Cyngor yn ystod y gwanwyn, 2024. Mae disgwyl i waith Cam Pedwar gael ei gwblhau yn y gaeaf, 2024.

Atgyweirio strwythurau ar gyfer llwybrau beicio yn y dyfodol

Bydd y gwaith arfaethedig yma'n cyd-fynd â'r gwaith gorffenedig cyffredinol o ganlyniad i Gamau Dau, Tri a Phedwar ac yn cyflawni cynlluniau sylweddol i atgyweirio neu ddisodli (ac yn y pen draw diogelu'r safle ar gyfer y dyfodol) nifer o strwythurau pontydd ar hyd y Llwybr Teithio Llesol i’r Gymuned Cwm Rhondda Fach.

Mae'r ddogfen isod yn amlygu'r cynlluniau cychwynnol ar gyfer y Llwybr i'r Gymuned. Mae'r Llwybr i'r Gymuned wedi'i amlygu mewn pinc, gyda chysylltiadau arfaethedig â'r llwybr mewn glas a'r strwythurau sy'n cael eu hystyried i'w gwella hefyd wedi'u labelu.

Cyflwyniad - Tirlithriad Tylorstown

Bydd y Cyngor yn rhannu rhagor o wybodaeth am y cynlluniau unigol i ddiogelu pontydd ar hyd y llwybr yma maes o law.

Gwaith ehangach Llywodraeth Cymru sy'n ymwneud â Thomenni Glo

Mae Cyngor Rhondda Cynon Taf wedi croesawu'r gwaith y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ers y tirlithriad yn ardal Tylorstown. Mae'r gwaith yma wedi cynnwys gofyn i Gomisiwn y Gyfraith werthuso'r ddeddfwriaeth gyfredol o ran rheoli diogelwch tomenni glo yng Nghymru. Cynhaliwyd ymgynghoriad cyhoeddus rhwng mis Mehefin a mis Medi 2021. Manylion: 

Yn dilyn hyn, lansiodd Llywodraeth Cymru ymgynghoriad ar wahân ynglŷn â'i Phapur Gwyn ar Ddiogelwch Tomenni Glo o 12 Mai 2022. Manylion:

Offer monitro wedi'i osod ar y domen yn Wattstown

O fis Tachwedd 2023, mae Llywodraeth Cymru wedi cynnwys adnodd ar ei gwefan lle mae modd i drigolion chwilio am leoliad a ffiniau pob tomen lo Categori C a D segur yng Nghymru. I gael rhagor o wybodaeth a defnyddio'r adnodd yma, cliciwch ar y ddolen ganlynol.