Skip to main content

Coffáu Canmlwyddiant Robert Bye, Croes Fictoria

Cynhelir achlysur ym Mharc Coffa Ynysangharad, Pontypridd ar 30ain Gorffennaf er mwyn nodi canmlwyddiant arwriaeth Robert Bye, Croes Fictoria, yn ystod y Rhyfel Byd Cyntaf. 

Mae'r Parc eisoes yn gartref i faen pafin coffa er cof am y milwr lleol. Dyma fydd canolbwynt y seremoni. 

Yn Rhingyll yn y Gwarchodlu Cymreig, ganed Robert Bye ym Mhontypridd, gan symud i Benrhiwceibr i fyw yn ddiweddarach. Enillodd ef Groes Fictoria ym mis Gorffennaf 1917, ar ôl iddo amlygu dewrder a dawn arwain syfrdanol yn Nhrydedd Frwydr Ieper, yng Ngwlad Belg.

Mae'r Gwarchodlu Cymreig eisoes wedi cael derbyn Rhyddfraint Rhondda Cynon Taf, a bydd y Gatrawd yn anrhydeddu un o'i meibion ei hun yn ystod dathliad coffáu dwys am hanner dydd ar Ddydd Sul, 30ain Gorffennaf. 

Gwahoddir y cyhoedd i'r achlysur yma ym Mharc Coffa Ynysangharad, Pontypridd, sydd hefyd yn gartref i Lido Ponty, Lido Cenedlaethol Cymru. Bydd parcio AM DDIM ym mhob un o feysydd parcio'r Cyngor ym Mhontypridd ar y diwrnod. 

"Enillodd y Rhingyll Robert Bye Groes Fictoria am ddewrder o ganlyniad i'w weithredoedd syfrdanol o arwrol," meddai Dirprwy Arweinydd Cyngor Rhondda Cynon Taf, y Cynghorydd Maureen Webber, gyda chyfrifoldeb dros y Lluoedd Arfog. 

"Peth gweddus i ni, felly, gan mlynedd i'r diwrnod ar ôl ei weithred, yw cofio'r gŵr mawr yma ym Mharc Coffa Rhondda Cynon Taf ym Mhontypridd, y dref a garai ef gymaint. 

"Gobeithio y daw cynifer o bobl ag y bo modd i ddangos eu cefnogaeth i'r Gwarchodlu Cymreig, ac, yn wir, i'n holl Luoedd Arfog, ddoe a heddiw, gartref a thramor, sydd i gyd yn gwneud gwaith hynod. 

Gan mlynedd yn union i'r diwrnod yn ôl, yn ystod Trydedd Frwydr Ieper, dechreuodd ymosodiad gan filwyr Prydain a Ffrainc ar flocws cudd arafu a gwanhau. Roedd un o safleoedd gwn peiriant Byddin yr Almaen yn ei amddiffyn yn ffyrnig. 

Llwyddodd y Rhingyll Bye, 27 oed, i ymlusgo yn agos at y safle, a llwyddodd i  fynd tu ôl i'r blocws. Pan daflodd ef ei fom llaw i mewn, daeth milwyr yr Almaen allan i ildio. 

Ymlaen aeth milwyr y Cynghreiraid i sicrhau gafael ar eu hail amcan. Blocws arall oedd hwn, gyda gynnau peiriant yr Almaenwyr yn tanio fel cesair. 

Llwyddodd y Rhingyll Bye i dreiddio'r tu ôl i'r blocws eto. Unwaith eto, taflodd ef fom llaw i mewn a gorfodi'r Almaenwyr i ildio. Dyfarnwyd Croes Fictoria iddo wedyn am ei weithredoedd dewr. 

Ar 5ed Medi 1917, derbyniodd y Rhingyll Robert Bye Groes Fictoria, yr anrhydedd uchaf am ddewrder, o law'r Brenin Siôr V ar gwrt blaen Palas Buckingham. 

Ac yntau yn cyrraedd adref, roedd strydoedd Penrhiwceibr yn fflagiau a rhubanau i gyd, a chaewyd yr ysgolion am ddiwrnod o wyliau er mwyn nodi'r achlysur. Roedd Church Street, lle cafodd Robert Bye ei fagu, yn llawn dop o filoedd o Garedigion yr achos. 

Penodwyd y Rhingyll Bye yn Uwch Ringyll yng Nghatrawd Swydd Nottingham a Swydd Derby, a gwasanaethodd yn yr Ail Ryfel Byd. Yn ogystal â'i Groes Fictoria, enillodd ef Seren 1914-18, Medal y Rhyfel, y Fedal Buddugoliaeth ac, ym 1937, Medal y Coroniad. 

Meddai Cyrnol T C S Bonas, Dirprwy Catrawd y Gwarchodlu Cymreig: "Mae Sarsiant Robert Bye yn gymaint o ysbrydoliaeth heddiw ag y mae erioed wedi bod i genedlaethau o filwyr y Gwarchodlu Cymreig.  

"Mae pob un ohonon ni wedi dysgu amdano, rydyn ni'n ei edmygu ac rydyn ni'n ei gofio. 

"Fyddwn ni byth yn anghofio ei enw na'i weithredoedd ac, a ninnau'n filwyr y Gwarchodlu Cymreig, rydyn ni'n gwneud ein gorau glas i fyw yn ôl ei ddewrder, ei nerth a'i ymroddiad i'w ddyletswydd.

  • Cynhelir achlysur coffa Robert Bye, CF ym Mharc Coffa Ynysangharad, Pontypridd am hanner dydd ar Ddydd Sul, 30ain Gorffennaf. Mae croeso i bawb
Wedi ei bostio ar 25/07/17